Przepisy BHP są niekiedy traktowane jako jeden z uciążliwych obowiązków, którego wprawdzie trzeba przestrzegać, ale nie przekłada się to na konkretne efekty, które można zaobserwować w codziennej pracy. Zdarza się, że pracownicy nie do końca respektują obowiązujące ustalenia i chcąc sobie „ułatwić” pracę, nie używają przydzielonych im środków ochrony indywidualnej zgodnie z przeznaczeniem albo celowo wyłączają zabezpieczenia zaliczane do środków ochrony zbiorowej czy „zapominają” o ich zastosowaniu. Można też spotkać pracodawców, którzy są zdania, że kwestie związane z BHP to jedynie kolejny koszt obniżający zyski firmy, a wymagania przepisów prawa pracy są nadmierne. Taka sytuacja ma zwykle miejsce do czasu pierwszego poważnego wypadku albo drobiazgowej kontroli ze strony Inspekcji Pracy. Na szczęście w branży magazynowej coraz rzadziej dochodzi do sytuacji lekceważenia przepisów, a świadomość, że ich przestrzeganie leży zarówno w interesie pracodawców, jak i pracowników zdecydowanie rośnie. Regularne wykonywanie okresowych przeglądów technicznych regałów magazynowych i dbanie o ich montaż oraz obsługę przez posiadający odpowiednie certyfikaty serwis stają się powszechną praktyką. Przyjrzyjmy się bliżej powodom, dla których takie działania są niezbędne i zobaczmy, jak wyglądają przepisy BHP w tym zakresie.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa pracy związane z funkcjonowaniem magazynu i używaniem regałów magazynowych
Obsługa magazynu wiąże się z wieloma zagrożeniami, ponieważ dochodzi tu do połączenia przynajmniej kilku obszarów najczęściej związanych z wypadkami przy pracy. Każdy nowoczesny magazyn wykorzystuje system regałów magazynowych, pozwalający na składowanie dużej ilości ładunków na ograniczonej przestrzeni, za sprawą umieszczania ich w ułożonych piętrowo gniazdach. W efekcie takiego rozmieszczania palet z towarami cała konstrukcja regału jest silnie obciążona, a poszczególne elementy przenoszą na posadzkę wielotonowy nacisk. Każde zachwianie stabilności czy osłabienie struktury nośnej regału magazynowego może doprowadzić do jego przewrócenia się. Ze względu na to, że regały są ustawiane w niewielkim oddaleniu od siebie, może to wywołać efekt domina i doprowadzić do prawdziwej katastrofy, grożącej zdrowiu i życiu osób znajdujących się w pobliżu.
Praca magazynu wymaga dość częstego unoszenia na dużą wysokość ciężkich ładunków oraz ich cyklicznego zdejmowania. Obsługa wózków widłowych i przemieszczanie na znaczną wysokość ciężkich ładunków są niebezpieczne, a każdy popełniony przez operatora błąd może skończyć się poważnym wypadkiem ze względu na często znaczną masę poszczególnych palet. Groźny jest też sam ruch wózków widłowych, tym bardziej że poza nimi w magazynie wykorzystuje się zazwyczaj sporo innych urządzeń transportowych.
Kwestią, która ma wpływ na bezpieczeństwo pracy w magazynie, jest również wyposażenie go we właściwe urządzenia, które będą dopasowane do charakteru składowanych ładunków oraz ich specyfiki. Wśród elementów, które najczęściej są kwestionowane przez Inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy, znajdują się choćby używanie regałów magazynowych o nieodpowiedniej nośności, przekraczanie parametrów regału przez nadmierne obciążanie jego struktury i nieprawidłowy montaż poszczególnych elementów regału. W tej ostatniej kategorii można znaleźć uchybienia związane np. z brakiem odpowiednich stężeń, niewłaściwym mocowaniem słupów, czy rozluźnieniem połączeń. Inspektorzy często mają też zastrzeżenia do nośności posadzki czy wreszcie eksploatowania regałów z uszkodzeniami, które mogą naruszać ich stabilność.
Warto pamiętać, że ilość wypadków zdarzających się w magazynach wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie i waha się w przedziale od około 6 do 10% zdarzeń tego typu, jakie mają miejsce we wszystkich branżach przemysłowych i usługowych. Co roku w związku z wypadkami przy obsłudze magazynu ginie nawet kilkadziesiąt osób. Dbanie o odpowiedni poziom bezpieczeństwa jest wiec szczególnie ważne. Warto też wspomnieć, że wypadki tego rodzaju wiążą się ze znacznymi stratami materialnymi. Bardzo często zniszczeniu ulega również wykorzystywany sprzęt oraz spora część przechowywanego towaru.
Przepisy dotyczące przygotowania, montażu i eksploatacji regałów magazynowych
Przepisy dotyczące wymogów, jakim powinny odpowiadać regały magazynowe oraz to, jak musi wyglądać ich eksploatacja, wynikają z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które są aktem wykonawczym precyzującym zalecenia znajdujące się w Kodeksie Pracy. Rozporządzenie zawiera ogólne wskazówki związane z wykorzystywaniem regałów magazynowych oraz w wielu wypadkach odsyła do bardziej szczegółowych zapisów. Zgodnie z interpretacją stosowaną przez Państwową Inspekcję Pracy, która znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów orzekających w sprawach Prawa Pracy, jako źródło dokładnych uregulowań należy traktować obowiązujące normy, odnoszące się do projektowania i eksploatacji regałów magazynowych. Podstawowe znaczenie ma tu PN-EN 15635 – „Stalowe statyczne systemy składowania. Zastosowanie i utrzymanie urządzeń do składowania”.
Zgodnie z zapisami normy oraz ogólnymi zapisami Rozporządzenia wszystkie systemy regałowe muszą posiadać Deklarację Zgodności wystawianą przez producenta, która określa, że dany produkt posiada znak CE, zaświadczający o spełnianiu postanowień odpowiednich norm. Poza deklaracją zgodności dotyczącą konkretnego produktu firma eksploatująca regał powinna móc przedstawić dokument potwierdzający jego odbiór techniczny. W większości przypadków tego typu zaświadczenie można uzyskać tylko w sytuacji, gdy konkretny system regałowy został zaprojektowany przez osobę posiadającą właściwe uprawnienia. Ważne będzie również przeprowadzenie montażu przez ekipę posiadającą autoryzację producenta danego systemu regałowego potwierdzoną stosownym certyfikatem.
Warto pamiętać, że regał zestawiony bez przestrzegania zaleceń przedstawionych w dokumentacji technicznej przekazywanej przez producenta, np. z samowolną zmianą konfiguracji, niewykorzystaniem odpowiednich elementów stabilizujących i zabezpieczających czy z brakującymi częściami albo ich nieprawidłowe zamocowanie oznacza, że nie może on być eksploatowany zarówno ze względu na obowiązujące przepisy, jak i poważne zagrożenie wypadkiem. Dopuszczenie do używania niesprawnego sprzętu wiąże się z możliwością nałożenia przez Inspektora PIP mandatu, a w razie groźnego wypadku powodującego uszczerbek na zdrowiu czy śmierć pracownika – także odpowiedzialność karną.
Obowiązki związane z eksploatacją i przeglądami regałów magazynowych
Zapisy obowiązujących przepisów BHP nie ograniczają się do kwestii związanych z posiadaniem stosownego projektu, certyfikowanym montażem i wykonaniem odbioru technicznego przed dopuszczeniem do użytkowania. Równie ważne są zapisy dotyczące kontroli stanu regałów – zarówno bieżącej, realizowanej na miejscu w czasie normalnej eksploatacji, jak i wymaganych przeglądów okresowych.
Zgodnie z regulacjami znajdującymi się w normie PN-EN 15635 przeglądy okresowe regałów magazynowych powinny być wykonywane przez uprawnione osoby z częstotliwością wskazaną przez producenta systemu regałowego, nie rzadziej jednak niż raz w ciągu roku. Dokładne ustalenie terminu wymaga więc zapoznania się ze wskazaniami producenta, warto jednak pamiętać, że to na użytkowniku ciąży obowiązek zadbania o właściwy stan techniczny używanego wyposażenia. Kontrola stanu technicznego regału może być prowadzona przez osobę, która dysponuje poświadczeniem odpowiedniego przygotowania zawodowego do pełnionej funkcji. Przykładem takich uprawnień może być certyfikat Inspektora Regałowego wydawany przez polskie Stowarzyszenie Techniki Magazynowej.
Efektem przeprowadzonej kontroli powinno być zakwalifikowanie systemu regałowego lub jego części składowej do jednej z kategorii odpowiadającej stanowi technicznemu i zakresowi ewentualnych interwencji. Regał może uzyskać kategorię zieloną, oznaczającą, że może być dalej eksploatowany i nie wymaga dodatkowej ingerencji. Może również znaleźć się w kategorii pomarańczowej, co wiąże się wprawdzie z możliwością dalszego użytkowania z dotychczasowym obciążeniem, jednak wymaga działań naprawczych w ciągu czterech tygodni od przeprowadzenia kontroli. W przypadku poważnych uszkodzeń zagrażających bezpieczeństwu regał ma przyznaną kategorię czerwoną. Pociąga to za sobą konieczność jego natychmiastowego odciążenia i niezwłocznej naprawy.
Poza przeglądami okresowymi regały magazynowe wymagają również bieżącego nadzoru. W każdej firmie korzystającej z regałów musi być stworzone stanowisko PRSES (Person Responsible for Storage Equipment Safety), co wynika bezpośrednio z zapisów normy PN-EN 15635. Osoba ta jest zobowiązana do monitorowania stanu regałów, rejestrowania incydentów mogących wpłynąć na ich stan oraz niezwłoczną identyfikację uszkodzeń i dbanie o ich jak najszybsze usuniecie. PRSES jest również ma obowiązek do prowadzenia książki serwisowej regału i odnotowywania w niej poszczególnych działań.